Jeśli chcesz odpocząć na łonie przyrody, zdobyć szczyty i zejść pod ziemię, cofnąć się do czasów beztroskiego dzieciństwa, poznać tajemnice wspaniałych zamków i zachwycić się zabytkowymi kościołami, zobaczyć jak powstaje porcelana i dowiedzieć się, jakiej wielkości były mamuty – po prostu odwiedź województwo świętokrzyskie! Różnorodność atrakcji turystycznych zadowoli najbardziej wybrednych wczasowiczów.
1. Sandomierz – Rynek, Stare Miasto i wąwóz św. Jadwigi
Opis położenia Sandomierza brzmi jak początek bajki: nad rzeką, na siedmiu wzgórzach… Faktycznie miasto leży na siedmiu wzniesieniach i przepływa przez nie Wisła. Sandomierz nie bez przyczyny uznawany jest za jedno z najpiękniejszych polskich miast – zabytki znajdziemy tu praktycznie na każdym kroku. Zapewne z powodu niezwykłej urody autorzy „Ojca Mateusza” wybrali to miasto na miejsce akcji znanego i lubianego przez seniorów serialu. Zwiedzanie warto zacząć od miejsca najbardziej tętniącego życiem – Rynku Starego Miasta ze wspaniałym XIV-wiecznym Ratuszem. Ratusz, będący znakiem rozpoznawczym sandomierskiej starówki oraz pomnikiem historii, posadowiony jest na planie czworoboku i zwieńczony ośmioboczną wieżą. Na południowej ścianie budynku znajduje się zegar słoneczny stworzony w technice sgraffito (polegającej na nakładaniu i zeskrobywaniu kolejnych warstw tynku ściennego zanim zdąży zaschnąć, co pozwala uzyskać ciekawy efekt wizualny). Z Ratusza codziennie w południe grany jest hejnał. Sandomierski Rynek jest pochyły, różnica wysokości wynosi aż 15 m. Wokół niego turyści mogą podziwiać zabytkowe kamienice, wśród których wyróżniają się Kamienica Oleśnickich, Konwikt Boboli czy też Kamienica pod Skrzydłami. Na rynkowym placu znajduje się zabytkowa studnia. W Kamienicy Oleśnickich nieopodal Ratusza znajduje się początek Podziemnej Trasy Turystycznej; korytarze niegdyś stanowiące magazyny kupieckie i dające schronienie w razie najazdu wroga dziś są atrakcją miasta. Trasa ma niecałe pół kilometra, w każdej z komór dowiemy się czegoś ciekawego o historii miasta, m.in. poznamy legendę o Halinie Krępiance, która poświęciła swoje życie, by uratować miasto przed Tatarami. Dla seniora, który chciałby się poczuć jak rycerz, wspaniałą atrakcją będzie wizyta w Zbrojowni – oprócz oglądania można tu także przymierzyć zbroję i zrobić sobie w niej pamiątkowe zdjęcie. Nie należy zapominać o Zamku Królewskim, będącym dziś muzeum. Gmach wielokrotnie przebudowywano, został wysadzony przez Szwedów w 1656 r., do dziś zachowało się jedynie zachodnie skrzydło, a pozostałą część zamku odbudowano. W muzeum możemy obejrzeć eksponaty związane z historią ziemi sandomierskiej, znaleziska archeologiczne, rozmaite przedmioty związane z życiem codziennym i religijnym, kolekcję rysunku i malarstwa. Seniorom zapewne spodoba się XIII-wieczny romańsko-gotycki kościół św. Jakuba na Wzgórzu Jakubowym – jeden z najstarszych na świecie kościołów z cegły. Znajdujące się w świątyni dzwony Piotr i Jan także należą do najstarszych w Polsce i w Europie. Seniorzy chętnie wybierają się na spacer do wąwozu św. Jadwigi, który znajduje się tuż obok kościoła. Legenda głosi, że przechadzała się tędy sama królowa. Półkilometrowy spacer lessowym wąwozem wśród lip, klonów i akacji będzie wspaniałą formą rekreacji dla seniorów dbających o kondycję. Wąwóz wpisano na listę polskich pomników historii.
2. Kielce
Stolica Gór Świętokrzyskich przez lata była niedoceniana przez turystów, na szczęście dziś ulega to zmianie. Na terenie Kielc mamy kilka rezerwatów przyrody, m.in. rezerwaty Kadzielnia (z wapienną Skałką Geologów i licznymi jaskiniami) oraz Wietrznia (skały wapienno-dolomitowe na terenie dawnego kamieniołomu). Seniorzy chętnie zatrzymują się w kawiarniach na niedużym kieleckim Rynku lub wybierają spacer najdłuższą ulicą miasta – ulicą Sienkiewicza, wzdłuż sklepów i restauracji. Na Placu Zamkowym w barokowym Pałacu Biskupów Krakowskich mieści się oddział Muzeum Narodowego. W muzeum można podziwiać zabytkowe wnętrza pałacu oraz gabinet numizmatyczny, galerię malarstwa i Sanktuarium Marszałka Piłsudskiego, dostępny do zwiedzania jest także ogród w stylu włoskim. Wielu odwiedzających Kielce seniorów udaje się do klasztoru na Karczówce. Dawna siedziba bernardynów została wybudowana jako wotum wdzięczności za ocalenie miasta przed zarazą. Do zespołu klasztornego należy kościół pw. św. Karola Boromeusza i kilka innych budynków. Turyści mogą skorzystać z klasztornego punktu widokowego, by obejrzeć panoramę Kielc oraz Gór Świętokrzyskich. Każdy senior marzy czasem o powrocie do dzieciństwa – w Kielcach jest to możliwe dzięki Muzeum Zabawek i Zabawy. Ołowiane żołnierzyki, szmaciane lalki i drewniane koniki dzielą muzealną przestrzeń ze współczesnymi zabawkami mechanicznymi. Potężna dawka radości gwarantowana! Muzeów w Kielcach nie brakuje, należy wspomnieć jeszcze przynajmniej o dwóch: Muzeum Wczesnych Lat Stefana Żeromskiego, w którym zgromadzone są pamiątki po pisarzu z czasów szkolnych, a także Muzeum Minerałów i Skamieniałości, gdzie można obejrzeć m.in. wydobywany w Górach Świętokrzyskich krzemień pasiasty.
3. Zespół pałacowy i bizony w Kurozwękach
Niewielka miejscowość w województwie świętokrzyskim słynie z oryginalnego połączenia atrakcji: XIV-wiecznego zamku i hodowli bizonów amerykańskich. Wieś, będąca niegdyś prywatnym miastem szlacheckim, może się pochwalić wspaniałym zespołem pałacowym, w skład którego wchodzą: pałac, oranżeria, oficyna, stajnia oraz park w stylu angielskim. Obiekt został wzniesiony przez Kurozwęckich jako zamek rycerski, przeszedł przez ręce Lanckorońskich, Sołtyków i Popielów, nabrał charakteru pałacu barokowo-klasycznego. Potomkowie ostatnich właścicieli odkupili pałac od państwa i przeprowadzili remont. Dziś rezydencja działa jako hotel i restauracja, a część wnętrz udostępniona jest do zwiedzania. Seniorom po 60 roku życia przysługuje bilet ulgowy. Zwiedzić możemy pałacowe sale z pamiątkami po dawnych właścicielach czy piękny ogród, a przewodnik opowie nam o dziejach pałacu. Na terenie kompleksu znajdziemy dwa labirynty: mniejszy – bukowy, polecany dla dzieci i drugi duży (4-hektarowy!) – w polu kukurydzy. Poszukiwanie wyjścia z labiryntu to wspaniała zabawa dla seniorów i juniorów. W upalne dni warto ochłodzić się piwem produkowanym w pałacowym Browarze Popiel, a seniorzy żądni kulinarnych przygód mogą spróbować potraw z mięsa bizona serwowanych w tutejszej restauracji. Hodowlę bizonów w Kurozwękach zapoczątkowano w 2000 r., sprowadzając tu 20 jałówek i 2 byki z Belgii. Dziś stado liczy ponad 80 osobników i można je podziwiać podczas wycieczki specjalnym westernowym wozem. Oprócz bizonów w Kurozwękach hoduje się konie, seniorzy mogą wykupić lekcje jazdy lub po prostu zwiedzić stadninę.
4. Zamek Krzyżtopór w Ujeździe
Zamek w Ujeździe to przykład budowli typu palazzo in forteca – pałac o cechach obronnych. Mimo tego, że zamek jest w ruinie, a ponadto nigdy nie został do końca ukończony, robi niesamowite wrażenie. Trzypiętrowy gmach zbudowano na planie pięcioboku, wewnątrz znajduje się eliptyczny dziedziniec, a na rogach pięć bastionów. Początek budowy datowany jest na 1627 r. Pierwotna nazwa zamku brzmiała Krzysztopór – od imienia fundatora – Krzysztofa Ossolińskiego. Dzisiejsza nazwa wzięła się od umieszczonych na bramie symboli krzyża i topora. Krzysztof Ossoliński zmarł rok po zakończeniu budowy, zamek przechodził z rąk do rąk, by ostatecznie po wojnie stać się własnością skarbu państwa. Seniorzy zwiedzający ruiny zapoznają się z wieloma legendami i ciekawostkami dotyczącymi zamku. Podobno szklany sufit jednej z sal był dnem akwarium z egzotycznymi rybami, a do zaprawy murarskiej przy budowie użyto białek z miliona kurzych jaj. W podziemiach wybija niewielkie źródełko, z którego woda ponoć jest bardzo smaczna. Mówi się także o podziemnym tunelu łączącym niegdyś zamek z Ossolinem. Co odważniejsi seniorzy mogą zdecydować się na nocne zwiedzanie z przewodnikiem, podczas którego można spotkać ducha Białej Damy, a w wersji premium dodatkowo są pokazy pojedynków rycerskich i nauka tańców dworskich. Nocą zamek zwiedza się z pochodniami, co nadaje wycieczce niezwykłego klimatu. Zamek otoczony jest murami oraz fosą, widać go już z daleka. Obok obiektu dostępny jest duży parking.
5. Opatów i Podziemna Trasa Turystyczna
Jak każde miasto ściśle związane z handlem, także i Opatów miał w podziemiach kupieckie składy i piwnice. Najstarsze elementy architektoniczne opatowskiego podziemnego miasta datowane są na XV w. Zbudowano aż trzy kondygnacje piwnic do głębokości 12 m. Niestety w latach 70. XIX w. podziemne korytarze stały się dużym problemem – stojące na powierzchni nad nimi budynki zaczęły się zapadać. Lokalne władze były zmuszone zabezpieczyć podziemia i wzmocnić konstrukcje. Poniekąd przy okazji akcji ratunkowo-zabezpieczającej powstała Podziemna Trasa Turystyczna, która dziś jest jedną z głównych atrakcji Opatowa. Zwiedzanie odbywa się z przewodnikiem, w komorach znajdują się ekspozycje dotyczące historii miasta. Jak powinien ubrać się senior chętny na zwiedzanie piwnic? Dość ciepło, gdyż panuje tam temperatura zaledwie 10 stopni, należy też pamiętać o butach z antypoślizgową podeszwą – wilgotność powietrza wynosi około 75 proc. Trasa niestety nie jest dostępna dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Opatów oprócz podziemi oferuje odwiedzającym miasto seniorom ładną starówkę z jedyną ocalałą bramą miejską – Bramą Warszawską, w której mieści się informacja turystyczna oraz taras widokowy. Najcenniejszym z zabytków Opatowa jest powstała w XII w. romańska Kolegiata Św. Marcina, z późniejszymi elementami renesansu i baroku. Seniorów zapewne zainteresują batalistyczno-historyczne obrazy we wnętrzach świątyni, m.in. „Bitwa pod Grunwaldem” i „Bitwa pod Wiedniem”. Możemy też podziwiać malowidła ze scenami z życia patrona kościoła, ozdobny drewniany strop z polichromią znajdujący się pod chórem, renesansowy bogato rzeźbiony nagrobek rodu Szydłowieckich i płaskorzeźbę w brązie „Lament opatowski”. Ciekawym obiektem jest także barokowy klasztor bernardynów; w klasztornym kościele oprócz rokokowego ołtarza i gotyckiego krucyfiksu znajdziemy tablicę poświęconą ofiarom katastrofy smoleńskiej. Dla seniorów lubiących słodycze najlepszą pamiątką będą z pewnością słynne opatowskie krówki – wpisane na listę produktów tradycyjnych województwa świętokrzyskiego.
6. Chęciny – Jaskinia Raj i Zamek Królewski
W odległości 11k m od Kielc w miejscowości Chęciny znajduje się jedna z najpiękniejszych jaskiń w Polsce. Rezerwat Przyrody Jaskinia Raj oprócz samej jaskini chroni także stuletni bór sosnowy wokół niej z rzadkimi gatunkami roślin. Raj jest jaskinią krasową, co oznacza, że powstała w wyniku rozpuszczania skał wapiennych przez wody podziemne i powierzchniowe. Czym wyróżnia się na tle innych polskich jaskiń? Przede wszystkim bogactwem form naciekowych. Zwiedzając jaskinię z przewodnikiem, seniorzy oprócz dobrze znanych stalaktytów, stalagmitów i stalagnatów będą mieli okazję zobaczyć perły jaskiniowe, pola ryżowe, misy martwicowe czy draperie. Z 240 m jaskini turyści mogą zobaczyć 180 m. 15-osobowe grupy oprowadzają prawdziwi pasjonaci, dzięki czemu z jaskini wyjdziemy bogatsi o ogrom wiedzy i rozbawieni ciekawymi anegdotami. W oczekiwaniu na swoją godzinę wejścia polecamy seniorom kawę lub lody w kawiarni w budynku muzeum. Początek trasy to wystawa geologiczna, kilka słów o powstaniu jaskini. Podczas zwiedzania poznamy gatunki zimujących tu nietoperzy, a także możemy się natknąć na tutejsze pająki. Dowiemy się także kilku faktów na temat Neandertalczyków zamieszkujących jaskinię około 50 tysięcy lat temu. Tuż obok muzeum działa Centrum Neandertalczyka – wystawa poświęcona człowiekowi pierwotnemu; znajdziemy tu replikę mamuta w skali 1:1, dowiemy się, ile wspólnych genów ma człowiek współczesny z Neandertalczykiem i jak wyglądało życie codzienne pierwszych ludzi. Będąc w Chęcinach warto połączyć zwiedzanie jaskini z wizytą w Zamku Królewskim, a dokładniej na jego ruinach. Zamek powstał na przełomie XIII i XIV w., był siedzibą zjazdów rycerskich w XIV w., wielokrotnie bywał tu król. W zamkowych lochach byli więzieni m.in. Krzyżacy. Twierdza ulegała pożarom, została zniszczona przez Szwedów, w końcu popadła w ruinę, a kamienie posłużyły miejscowej ludności jako budulec. Udało się jednak powstrzymać dalszą dewastację i dziś turyści mogą się cieszyć wizytą w zachowanych fragmentach budowli. W części zwanej Zamkiem Dolnym znajduje się dziedziniec ze studnią, można tu spotkać rycerzy, zrobić sobie zdjęcie w zbroi lub postrzelać z łuku. Na Zamku Górnym możemy zwiedzić jedną z dwóch baszt i obejrzeć kolekcję herbów szlacheckich. Istotną informacją dla seniorów może być fakt, że podejście do zamku jest dość strome. Jeśli jednak kondycja nam na to pozwoli – warto się wspiąć chociażby dla widoku z zamkowej baszty.
7. Ostrowiec Świętokrzyski
Ostrowiec Świętokrzyski to miasto położone nad rzeką Kamienną, doskonała baza wypadowa dla wielbicieli Gór Świętokrzyskich. Na początek warto zobaczyć Kolegiatę św. Michała Archanioła, znajdującą się w centrum miasta. Kościół z 1672 r. został przebudowany w latach międzywojennych i obecnie prezentuje styl neobarokowy. Pierwszy kościół stojący w tym miejscu został zniszczony prawdopodobnie przez Szwedów. Również kościół św. Stanisława godny jest obejrzenia – barokowa świątynia zbudowana na planie krzyża łacińskiego aktualnie jest pod opieką księży Sercan. W środku zobaczymy późnobarokowy ołtarz, liczne obrazy i figury. Interesujący dla seniorów może być także drewniany kościół z XIX w. – ta zbudowana z modrzewia świątynia kryje w swych wnętrzach ołtarz poświęcony św. Barbarze – patronce górników. Nieopodal kościółka wzniesiono pomnik upamiętniający ofiary Katynia. W Pałacu Wielopolskich w dzielnicy Częstocice znajduje się siedziba Muzeum Historyczno-Archeologicznego; XIX-wieczny dworek zbudowano w stylu eklektycznym, a wewnątrz turyści mogą podziwiać galerię portretów polskich książąt i królów autorstwa Marcellego Bacciarellego, kolekcję ćmielowskiej porcelany oraz sreber. Kolejny Pałacyk należący niegdyś do rodu Wielopolskich był siedzibą myśliwską, dziś mieści się tu hotel oraz restauracja. Seniorów nie powinno zabraknąć także na Rynku – można tu odpocząć w jednej z uroczych kawiarenek. I choć nie ma tu wielu zabytków (pierwotna drewniana zabudowa niestety nie zachowała się do naszych czasów), to warto się tu wybrać na spacer. Na placu znajduje się charakterystyczny pomnik w kształcie pętli upamiętniający ofiary wojny. Atrakcyjnym miejscem do spacerów i rekreacji jest Park Piłsudskiego. Zajmujący powierzchnię aż 20 ha teren z dwoma stawami i przyrządami do ćwiczeń jest zielonym sercem miasta. Będąc w parku warto się pokusić o odwiedzenie starego cmentarza żydowskiego, który znajduje się tuż obok. Wielokrotnie dewastowany przez Niemców kirkut był miejscem wielu egzekucji Żydów podczas II wojny światowej. W pobliżu Ostrowca znajduje się neolityczna kopalnia krzemienia, dziś pełniąca rolę muzeum – warto tu zajrzeć będąc w okolicy. Podziemna trasa turystyczna ukazuje jak wyglądały wyrobiska górnicze sprzed ponad 5 tys. lat!
8. Tokarnia – Muzeum Wsi Kieleckiej
Park Etnograficzny w Tokarni jest oddziałem Muzeum Wsi Kieleckiej. Położony malowniczo nad rzeką Czarna Nida przyciąga seniorów urokiem i spokojem wiejskiego krajobrazu kielecczyzny z XVIII i XIX w. Skansen podzielony jest na sektory: Małomiasteczkowy, Wyżynny, Świętokrzyski, Dworsko-Folwarski, Nadwiślański i Lessowy. Zabytki architektury drewnianej z regionu gromadzono już od 1976 r., dzięki czemu dziś ekspozycja jest imponująca. Aż 20 z 65ha zajmowanych przez Park porasta las, po którym seniorzy uwielbiają spacerować. Czym zadziwi nas skansen w Tokarni? Zobaczymy tu zabytkowy kościół z bali z 1763 r. sprowadzony z Rogowa, wiatrak z Pacanowa z 1913 r., domy z Ćmielowa i Wąchocka w sektorze małomiasteczkowym, a także warsztat garncarski, kuźnię, spichlerze i stodoły. Turyści będą mieli możliwość obejrzenia pokazu pędzenia dziegciu i wypalania węgla drzewnego. W muzeum znajdziemy także dwór, aptekę, karczmę i szkołę. Poszczególne budynki połączone są w zagrody, co sprawia, że całość wygląda bardzo autentycznie. Wnętrza niektórych budynków wyposażone są w obiekty użytku domowego, narzędzia, naczynia i elementy dekoracyjne, dzięki czemu można odnieść wrażenie, że życie tu toczy się nadal, zupełnie jak przed laty. Między zagrodami pasą się owce i kozy, są też konie. Mnóstwo zieleni wokół i sielska atmosfera tego miejsca sprawiają, że wielu seniorów spędza tu cały dzień!
9. Ćmielów
Na trasie zielonego Szlaku Rowerowego im. Witolda Gombrowicza leży nieduża miejscowość o nazwie Ćmielów. Pierwszym skojarzeniem większości z nas będzie zapewne porcelana! Słusznie, gdyż od XVIII w. miejscowość jest związana z garncarstwem. Powstała w 1790 r. fabryka porcelany działa do dziś! Zakłady Porcelany „Ćmielów” słyną z wyrobu serwisów, kubków, dzbanków, porcelanowych figurek i obrazów malowanych ręcznie na porcelanie. Ćmielowska porcelana znalazła się w Belwederze w Warszawie, w Watykanie i na dworze króla Belgii Filipa. Wyroby z porcelany są chętnie kupowaną przez seniorów pamiątką. Dużym powodzeniem cieszy się Żywe Muzeum Porcelany – jak wskazuje nazwa będziemy mogli na żywo przyjrzeć się procesowi powstawania naczyń i figurek. Muzeum jest częścią kompleksu Centrum Porcelany Artystycznej, w ramach którego działa kawiarnia „Leżąca kotka” oraz warsztaty ceramiczne. Zwiedzanie Żywego Muzeum Porcelany odbywa się z przewodnikiem, na trasie zobaczymy 22-metrowy, nieczynny już piec do wypalania, zapoznamy się z poszczególnymi etapami produkcji, a także będziemy mogli spróbować stworzyć swoje własne porcelanowe dzieło. Poznamy też historię i właściwości porcelany różowej oraz szmaragdowej, która produkowana jest wyłącznie w Ćmielowie. W Sali Marmurowej znajduje się kolekcja porcelanowej rzeźby z lat 50. I 60. XIX w., muzeum prezentuje także starą porcelanę. Ćmielów oferuje turystom ruiny zamku, późnogotycki kościół Wniebowzięcia NMP przebudowany w XVIII w. na styl barokowy, liczne kaplice oraz figurę św. Floriana z 1704 r. To „porcelanowe miasteczko” przypadnie do gustu nie tylko seniorom.
10. Europejskie Centrum Bajki im. Koziołka Matołka
„W Pacanowie kozy kują, więc Koziołek, mądra głowa…” został patronem Europejskiego Centrum Bajki! Któż z nas nie pamięta rezolutnego bohatera książeczek Matuszyńskiego i Walentynowicza? Koziołek Matołek był towarzyszem dzieciństwa wielu dzisiejszych seniorów, dlatego chętnie odwiedzają oni muzeum w Pacanowie. Niezwykły budynek przypominający zbudowane przez dzieci babki z piasku zaprasza zwiedzających w niesamowitą podróż do dzieciństwa. W obiekcie mieści się Muzeum Postaci Bajkowych, biblioteka z czytelnią, a także księgarnia (oczywiście z literaturą dla najmłodszych), sala kinowa i teatralna, sklep z pamiątkami oraz kawiarnia. Wizyta w tym wspaniałym kompleksie w towarzystwie wnuków dla każdego seniora będzie wspaniałym przeżyciem. Specjalne miejsce w galerii bajkowych postaci zajmuje Koziołek Matołek, ale możemy tu spotkać także innych uwielbianych bohaterów: Kota w Butach, Czerwonego Kapturka i krasnoludki, Szewczyka Dratewkę, Małego Księcia czy Calineczkę. Zobaczymy ziarnko grochu, na którym nie mogła się wyspać królewna, magiczne piegi Pana Kleksa oraz rosnące na wierzbie gruszki. Warto dodać, że bajki przedstawione w Centrum są wartościowe i zawierają cenne przekazy, nie znajdziemy tam postaci z nowoczesnych agresywnych i chaotycznych produkcji dla dzieci. Wystawa jest multimedialna i bardzo atrakcyjna, mnóstwo eksponatów i efektów świetlno-dźwiękowych przenosi nas w magiczny bajkowy świat. Teren wokół obiektu jest dobrze zagospodarowany i nadaje się na rodzinne pikniki oraz spacery. Centrum organizuje imprezy i warsztaty nie tylko dla dzieci, są także specjalne spotkania dla seniorów! Warto choć przez chwilę znów poczuć się jak dziecko.