Zarówno opiekunowie ludzi starszych jak i sami seniorzy zdają sobie sprawę z istnienia tego zjawiska. Sposób odżywiania się i częstotliwość posiłków mogą być zmienione i osłabione przez zmiany fizjologiczne, związane ze starzeniem się. Także inne czynniki – takie, jak depresja czy przyjmowanie leków mogą wpływać na proces odżywiania osób starszych.
Niedożywienie w każdym wieku to zachwianie bilansu energetycznego organizmu lub też niedostosowanie wkładu energetycznego do różnych potrzeb żywieniowych organizmu. W przypadku osób starszych niedożywienie określa się jako niedobór białka i energii, a w ślad za tym pojawiają się niedobory witamin i pierwiastków śladowych.
Niedożywienie w przypadku seniorów spowodowane może być przez trzy czynniki:
Zaburzenia apetytu
Wraz ze starzeniem się organizmu mogą występować zaburzenia apetytu, co prowadzi do pomijania kolejnych posiłków do rezygnowania z różnych potraw, do swego rodzaju „starczej anoreksji”. Potocznie mówiąc – „babcia grymasi”, „dziadek wybrzydza i marudzi przy jedzeniu” – skarżą się bliscy i opiekunowie seniorów. Należy więc uważnie obserwować zachowania osób starszych i kontrolować ilość i jakość posiłków, które spożywają nasi podopieczni.
Gdy sami jesteśmy już seniorami i przekroczyliśmy tę „legendarną smugę cienia”, musimy przestrzegać rozsądnych zasad żywienia i dbać o to, aby dania na naszym stole zawierały odpowiednia ilość witamin, minerałów i kalorii i jednocześnie były ?rozkoszą dla podniebienia?. Warto więc sięgnąć po przepisy kulinarne, dostosowane do potrzeb i wymagań organizmu seniora. W jadłospisie osób starszych powinny znaleźć się lekkostrawne potrawy z jarzyn w postaci puree, treściwe zmiksowane zupy, mielone lub dokładnie rozdrobnione mięso, galaretki, kisiel itp.
Zaproszenie na obiad babci czy sędziwego krewnego, spotkanie z dziadkiem przy podwieczorku jest świetną okazją do zachęty, aby spożywać określone potrawy i znaleźć przyjemność w wyborze ulubionych dań.
Opór przed jedzeniem
Nierzadko spotykamy pewną formę oporu przed rozpoczęciem ponownego procesu intensywnego odżywiania np. po pobycie w szpitalu. Hospitalizacja narzuca z konieczności ograniczenia w pełnowartościowym odżywianiu, zaś osoba w podeszłym wieku często – po opuszczeniu szpitala – nie chce przyjmować obfitych, pożywnych posiłków i tym samym nie rekompensuje sobie braków energii. Dlatego opiekunowie ludzi starszych, jak i sami seniorzy, powinni działać profilaktycznie i poprzez regularne i odpowiednio przygotowane posiłki zaspokajać niedobory energii.
Zmiany w metabolizmie
U osób starszych obserwujemy wiele zmian w metabolizmie białek. Mogą one prowadzić do stopniowego zmniejszania się rezerw mięśniowych na rzecz masy tłuszczowej – taki zanik mięśni nosi nazwę sarkopenii. Można te objawy zlikwidować i zrekompensować regularną aktywnością fizyczną i uzupełnianiem białek przez zbilansowaną dietę. Warto więc namówić seniora na proste i łatwe ćwiczenia np. wymachy rąk i nóg podczas przechadzki po parku czy spacery z kijkami (nordic walking) najlepiej pod opieką osoby sprawnej fizycznie. Dobre rezultaty (nie mówiąc o przyjemności) dają zajęcia taneczne pod okiem doświadczonego trenera.
Niedożywienie może mieć charakter endogenny, gdy potrzeby energetyczne osób starszych przewyższają przyswajanie energii. Jest to związane z tzw. hiperkatabolizmem, czyli zbyt dużym zużyciem białek, lipidów i węglowodanów w organizmie, którego to zużycia nie rekompensuje właściwe odżywianie. Taki mechanizm obrony immunologicznej występuje po długiej chorobie lub w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych.
Niedożywienie może mieć tez charakter egzogenny czyli występuje wtedy, gdy wykorzystanie energii nie jest wystarczająco ważne dla danej osoby i ogranicza ona świadomie spożycie jedzenia. U osoby starszej takie ograniczenia mogą wynikać z różnych przyczyn, mogą tu działać czynniki społeczne, fizjologiczne oraz psychologiczne.
Czynniki hamujące prawidłowe spożywanie posiłków:
- przyjmowanie więcej niż trzech leków przed posiłkiem ? lekarstwa mogą obniżać apetyt i ograniczać wydzielanie śliny
- cholesterol niższy niż 1,6 g/l
- zaburzenia połykania
- problemy z prawidłowym żuciem pokarmów
- zaburzenia trawienia, zaparcia, biegunki
- stany depresyjne (samotność, brak kontaktów z bliskimi)
- niskie dochody (niewielka emerytura lub renta) – ograniczenie zakupów żywności, kupowanie produktów tańszych, ale nieodpowiednich pod względem diety seniora
Brak aktywności fizycznej może również prowadzić do zmniejszenia uczucia głodu u osób starszych a nawet do pomijania niektórych posiłków. Bardzo ważne jest więc utrzymywanie – w przypadku seniorów – regularnej aktywności fizycznej.
Warto zachęcić starszych ludzi do spacerów o każdej porze roku lub do uczestniczenia w zajęciach, prowadzonych przez doświadczonych trenerów; często na terenie osiedla organizowane są treningi sportowe, przeznaczone specjalnie dla seniorów – należy z nich skorzystać w miarę możliwości.
Konsekwencje niedożywienia osób starszych
Niedożywienie u osób w podeszłym wieku przybiera często formę błędnego koła – każda sytuacja związana z niedożywieniem może prowadzić do zmiany stanu zdrowia pacjenta. Niewystarczające spożycie składników odżywczych powoduje utratę wagi a w konsekwencji osłabienie stanu zdrowia. Po długotrwałych okresach niedożywienia niezwykle trudno jest ludziom starszym powrócić do regularnych i pełnowartościowych posiłków i odzyskać dobrą formę.
Niedożywienie sprzyja takim zjawiskom chorobowym jak:
- utrata wagi
- infekcje dróg oddechowych
- obniżona odporność
- infekcje dróg moczowych
- odleżyny
- zaburzenia psychiczne
Niedożywienie powoduje w skrajnych przypadkach utratę samodzielności ? osoba starsza z powodu zaburzeń odżywiania i osłabienia nie wstaje z łóżka, nie ubiera się samodzielnie, nie nawiązuje kontaktów z otoczeniem.
Należy więc wzbogacać posiłki dla seniora w białko (osoby starsze potrzebują dziennie 1 gram białka na kilogram swej wagi) a także pamiętać o prawidłowym poziomie kalorycznym i smakowym potraw.
Potrawy powinny być podane estetycznie, doprawione przyprawami, pobudzającymi apetyt, nie powinny być zbyt gorące itd.
UWAGA!
Zarówno osoby starsze jak i ich opiekunowie we wszystkich działaniach i decyzjach dietetycznych koniecznie muszą konsultować się z lekarzem specjalistą lub lekarzem rodzinnym.