Zasady dziedziczenia ustanawia Kodeks cywilny. Jeśli nie ma testamentu, udziały – zgodnie z dziedziczeniem ustawowym – łatwo obliczyć. Prawne przejęcie spadku po jednym z rodziców czy dziadków zwykle jest dość proste. Niestety zdarzają się też problemy. Mogą wynikać na przykład z tego, że zmarły zostawił niejasny testament, że jest spór między spadkobiercami, nie znamy wszystkich spadkobierców lub gdy któryś z nich odrzuci spadek.
Gdy jest testament
Jeśli zmarły podpisał testament, to rozstrzygnięcie, kto i w jakim ułamku odziedziczy spadek odbywa się według jego zapisów. (Więcej o testamencie czytaj – tu link).
Osoba, która ma testament zmarłego jest prawnie zobowiązana niezwłocznie złożyć dokument w sądzie lub u notariusza. Dobrze jest zatem wiedzieć gdzie jest testament i pilnować go przed utratą lub zniszczeniem.
Formalne nabycie spadku zgodnie z testamentem nierzadko rodzi konflikty rodzinne. Osoby, które zgodnie z dziedziczeniem ustawowym miałyby prawo do spadku, a są pominięte w testamencie, mają prawo do zachowku. Zachowekto wyrównanie im krzywdy, zwykle w formie spłaty pieniężnej. Zwyczajowa wysokość zachowku to 50 proc. tego, co uzyskaliby zgodnie z dziedziczeniem ustawowym (osobom małoletnim i trwale niezdolnym do pracy przysługuje 2/3). Zachowek przysługuje dzieciom, wnukom, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. (Więcej o zachowku czytaj – tu link)
Gdy nie ma testamentu
Jeśli zmarły nie sporządził testamentu, okaże się on nieważny, albo spadkobiercy testamentowi odrzucą spadek (np. z powodu zadłużenia zmarłego), spadek dzielony jest według dziedziczenia ustawowego, które opisuje Kodeks cywilny (art. 931 kc.).
Gdy umiera jedno z rodziców, dziedziczy współmałżonek i dzieci (są w pierwszej kolejności powołane do spadku). Dziedziczą w równych częściach, ale jest zastrzeżenie – część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy zmarło wcześniej, jego udział spadkowy przypada jego dzieciom w częściach równych. Jeśli więc zmarły zostawił np. małżonkę, dziecko i dwoje wnucząt po wcześniej zmarłym drugim dziecku, to małżonka i dziecko uzyskają po 1/3 spadku, a wnuki po 1/6.
Potwierdzenie nabycia spadku np. w sądzie stwierdza tylko, kto i w jakim ułamku dziedziczy spadek. Nie mówi o tym, kto z członków rodziny otrzymuje konkretny składnik spadku –np. mieszkanie. Jeśli bliscy nie są w stanie sami dojść do porozumienia, muszą wystąpić do sądu po raz kolejny o dział spadku. Do takiego podziału wszyscy spadkobiercy są współwłaścicielami spadku i każdej należącej do niego rzeczy.
Gdy chcemy odrzucić spadek
Zwykle spadkobierca odrzuca spadek, bo jest on obciążony długami np. nieuregulowane podatki czy niespłacone kredyty, a o stwierdzenie nabycia spadku występuje wierzyciel np. bank. Obecnie spadkobierców chroni tzw. dobrodziejstwo inwentarza. Jest to zasada, zgodnie z którą spadkobiercy odpowiadają za długi zmarłego tylko do wysokości wartości ich spadku.
Odrzucenie spadkubywa dość kłopotliwe. Jeśli wiemy, jakie zmarły miał majątek i długi, możemy odrzucić spadek w sądzie lub u notariusza. W takiej sytuacji jednak w nasze miejsce wchodzą nasze dzieci i one także sądownie lub notarialnie muszą spadek odrzucić. Jeśli są małoletnie, muszą to uczynić za nie rodzice, ale po uzyskaniu wcześniej zgody sądu rodzinnego.
Jak nabyć spadek?
Mamy dwie drogi:
- składamy wniosek do sądu o stwierdzenie nabycia spadku, a sąd wydaje takie postanowienie,
- udajemy się do notariusza po notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.
1. Przez sąd
Wniosek do sądu o stwierdzenie nabycia spadkumoże złożyć spadkobierca, ale też wierzyciel zmarłego lub spadkobierców (aby ze spadku ściągnąć swoją należność), np. urząd skarbowy lub bank.
Wniosek składa się go w sądzie rejonowym dla ostatniego miejsca zwykłego pobytu zmarłego, a jeśli tego miejsca nie da się ustalić, w sądzie, w którego okręgu znajduje się majątek spadkowy lub jego część, np. mieszkanie lub dom. Przy braku tych podstaw zostaje Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy.
We wniosku, którego formularz można uzyskać w sądzie lub znaleźć na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości, trzeba wskazać spadkodawcę (zmarłego) i jego dane osobowe oraz krąg spadkobierców oraz ich pokrewieństwo ze spadkodawcą. Jeśli był testament, trzeba go opisać lub podać, gdzie się znajduje. Niezbędny jest odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy oraz aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy. Potrzebne jest zwięzłe uzasadnienie prawa do spadku osób, na rzecz których ma być ono orzeczone, zwłaszcza jak krąg uczestników jest większy. Trzeba także wnieść opłatę sądową (100 zł).
2. Przez notariusza
To prostsza i szybsza droga. Notariusz jeszcze przed spotkaniem pouczy cię o tym, jakie dokumenty musisz przygotować i opłatach, jakie będziesz musiał wnieść (nieco wyższe, niż w sądzie – ok. kilkaset złotych). Formalności w kancelarii notarialnej trwają zwykle około godziny.
Notariusz może wydać akt poświadczenia dziedziczenia tylko wtedy, gdy wszystkie osoby, które zgłoszą się jako spadkobiercy, oświadczą, że są zgodne co do wysokości przypadających im udziałów w spadku. Jeśli nie są zgodne, to sprawa musi trafić do sądu.