Najczęściej sporządzamy testamenty na piśmie u notariusza (testament notarialny) lub ustnie w urzędzie np. gminy, miasta czy stanu cywilnego (testament alograficzny). Można też przekazać ostatnią wolę np. leżąc w łóżku, gdy następuje obawa szybkiej śmierci.
Jeśli nie chcesz, by spadek po twojej śmierci twoi spadkobiercy nabyli zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego, musisz sporządzić testament. W testamencie możesz podzielić majątek tak, jak uważasz i zapisać konkretne rzeczy konkretnym osobom (zapis windykacyjny).
Rodzaje testamentów
Kodeks cywilny dzieli testamenty na dwie grupy: testamenty zwykłe oraz testamenty szczególne.
Testamenty zwykłe to:
- testament pisemny (własnoręczny, holograficzny) – spisujesz go w całości pismem ręcznym, podpisujesz i opatrujesz datą,
- testament notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego,
- testament allograficzny (urzędowy, administracyjny) – sporządzany w ten sposób, że oświadczasz swoją ostatnią wolę ustnie wobec urzędnika.
Testamenty należące do tej grupy mogą być sporządzane w każdej sytuacji, w dowolnym czasie i przez każdą osobę, która ma zdolność do czynności prawnych.
Inaczej jest w przypadku testamentów szczególnych. Mogą być one sporządzone wyłącznie w określonych przepisami sytuacjach, a czas ich ważności jest ograniczony.
Testamenty szczególne to:
- testament ustny – sporządzasz go oświadczając swoją ostatnią wolę ustnie wobec świadków,
- testament podróżny – sporządzasz go oświadczają dwoją ostatnią wolę ustnie podczas podróży statkiem lub samolotem,
- testament wojskowy – oświadczasz swoją ostatnią wolę wobec urzędnika wojskowego albo świadków.
Testament notarialny
Wystarczy, że udasz się do wybranej kancelarii i w niedługim czasie uzyskasz profesjonalnie sporządzony testament. Jeśli wyrazisz takie życzenie, to notariusz umieści twoją ostatnią wolę w NORT (Notarialnym Rejestrze Testamentów).
Testament allograficzny – w urzędzie
Taki testament może być sporządzony ustnie, w urzędzie. Oświadczasz swoją ostatnią wolę ustnie wobec:
- wójta (burmistrza, prezydenta miasta),
- starosty,
- marszałka województwa,
- sekretarza powiatu albo gminy,
- kierownika urzędu stanu cywilnego.
To prostsze niż myślisz – zwykle na stronach urzędów lub pod numerem infolinii dowiesz się, jak to zrobić w swoim miejscu zamieszkania. Umawiasz się na konkretny dzień i wnosisz niewielką opłatę skarbową.
Dla ważności tego testamentu konieczne jest, by podczas składania przez ciebie oświadczenia obecnych było dwóch świadków.
Oświadczenie spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół zostanie ci odczytany w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez ciebie, przez urzędnika, wobec którego wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli nie możesz podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
Testamentu allograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.
Testament ustny w razie obawy śmierci
Możesz oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków w dwóch sytuacjach:
- jeżeli istnieje obawa twojej rychłej śmierci,
- jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Przy ocenie ważności testamentu ustnego bierze się pod uwagę sam fakt, że obawiasz się, że wkrótce umrzesz albo też – sam fakt, że szczególne okoliczności spowodowały, że sporządzenie testamentu zwykłego jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Kiedy testament ustny jest ważny?
Testament ustny uznaje się za sporządzony w momencie, kiedy w obecności świadków wypowiesz swoją ostatnią wolę. Jednak żeby testament ustny mógł wywrzeć skutki prawne, jego treść musi zostać stwierdzona.
Stwierdzenie treści testamentu ustnego może nastąpić w dwojaki sposób:
- poprzez spisanie twojego oświadczenia. Jeśli sam nie możesz tego zrobić, spisuje ją jeden ze świadków lub osoba trzecia,
- przez sąd.
Obok treści oświadczenia spadkodawcy pismo to musi zawierać miejsce i datę oraz miejsce i datę sporządzenia pisma. Pismo to musisz podpisać razem z dwoma świadkami lub podpisują je tylko wszyscy świadkowie.
Stwierdzenie treści testamentu ustnego może nastąpić w ciągu jednego roku od złożenia oświadczenia spadkodawcy.
Jeżeli jednak treść testamentu ustnego nie została stwierdzona w sposób jak powyżej, testament może potwierdzić sąd. Konieczne są zgodne zeznania wszystkich świadków obecnych przy sporządzaniu testamentu złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Stwierdzenie treści testamentu ustnego przed sądem może nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku, czyli twojej śmierci.
Testament podróżny – na morzu lub w powietrzu
Ważny testament możesz sporządzić podczas podróży na polskim statku lub w samolocie. Musisz wtedy oświadczyć swoją ostatnią wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Następnie dowódca statku lub jego zastępca spisuje twój testament, podaje datę i odczytuje go. Potem podpisujecie go wszyscy – ty, świadkowie i sporządzający testament dowódca statku lub jego zastępca.
Jeżeli nie możesz podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku twoje podpisu (np. udar). Jeśli podczas podróży sporządzenie takiego testamentu nie jest możliwe, możesz sporządzić testament ustny.
Testament wojskowy
Testament wojskowy reguluje obecnie rozporządzenie ministra obrony narodowej z 30 stycznia 1965 r. Testament tego rodzaju można sporządzić wyłącznie w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny lub przebywania w niewoli.
By sporządzić testament wojskowy, oświadczasz swoją ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje twoje oświadczenie. Obecnych musi być dwóch świadków. Jeśli nie możesz testamentu podpisać – trzech świadków.
Kto nie może być świadkiem testamentu?
Ograniczenia dotyczą świadków testamentu allograficznego, ustnego, podróżnego i wojskowego. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
- osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych,
- niewidomy, głuchy lub niemy,
- kto nie może czytać i pisać,
- kto nie włada językiem, w którym sporządzasz testament,
- skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania,
- świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, jej małżonek, jej krewni lub powinowaci pierwszego stopnia (ojciec, matka, dziecko, teść, teściowa) oraz drugiego stopnia (dziadek, babcia, wnuk, wnuczka, brat, siostra, szwagier, szwagierka), a także osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w ostatnim Puncie, testament zachowuje ważność, ale nieważne jest postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednak gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Zasady te dotyczą wszystkich rodzajów testamentów, w sporządzeniu których muszą uczestniczyć świadkowie.
Kiedy testament traci moc?
Testament szczególny (tzn. ustny, podróżny, wojskowy) traci ważność po upływie sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego. Testament zwykły nie ma „daty wazności”.